2. Preventie en screening

Vaccinaties

De Commissie Vaccinaties zet ook in 2021 het rijk gevulde vergaderschema voort. Op 30 juni verschijnt het advies Vaccinatie tegen rotavirus 2021, een actualisatie van het advies uit 2017. Het advies Griepvaccinatie: herziening van de indicatiestelling 2021 komt op 20 september uit. Aan dit advies, dat in feite bestaat uit een bundeling (deel)adviezen over griepvaccinatie van doelgroepen als ouderen, zwangere vrouwen en mensen met uiteenlopende (chronische) aandoeningen, heeft de commissie sinds 2019 hard gewerkt.

Op de dag dat het advies verschijnt meldt de staatssecretaris in zijn Kamerbrief meteen dat nieuwe doelgroepen die de raad noemt, waaronder zwangere vrouwen (vanaf de 22^ste week van de zwangerschap), in overleg met de eigen huisarts al in 2021 een gratis griepprik kunnen krijgen. Om te zorgen dat dit praktisch haalbaar is, onderhoudt de Commissie Vaccinaties vooruitlopend op de publicatie van het advies contact met het RIVM en, via deze organisatie, met het Nederlands Huisartsen Genootschap. Zij kunnen zo respectievelijk de publieksvoorlichting en de informatievoorziening voor hun beroepsgroep voorbereiden. Het ministerie van VWS zal in een later stadium een formele beleidsreactie op het advies geven.

In het verslagjaar start de Commissie Vaccinaties ook met de evaluatie van het Rijksvaccinatieprogramma (RVP), een langlopend programma dat steeds stapsgewijs is uitgebreid tot het huidige aanbod van vaccinaties voor kinderen tot 18 jaar. Het schema als geheel is niet eerder geëvalueerd. Het advies verschijnt naar verwachting najaar 2022.

Bevolkingsonderzoek

De Commissie Bevolkingsonderzoek (BVO) start in het verslagjaar meerdere adviestrajecten op en weet ook haar toetsende rol inzake vergunningaanvragen op het gebied van bevolkingsonderzoek goed te vervullen. Daarnaast is op 19 oktober het advies Verbetermogelijkheden bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker gepubliceerd. De staatssecretaris van VWS meldt in zijn Kamerbrief van 17 december onder meer dat hij het Centrum voor Bevolkingsonderzoek (RIVM) conform het advies de opdracht zal geven om zo snel als mogelijk en als verantwoord kan, de inzet van de zelfafnameset in het bevolkingsonderzoek te versterken.

Najaar 2021 start de commissie BVO met een adviestraject gericht op de evaluatie en optimalisatie ven het bevolkingsonderzoek naar darmkanker, waarbij zowel de resultaten hiervan sinds de landelijke invoering in 2014 als de wetenschappelijke literatuur wordt bestudeerd. Een hoorzitting met patiëntenorganisaties, uitvoeringsorganisaties en beroepsverenigingen maakt onderdeel uit van het adviestraject. Het advies wordt eind 2022 verwacht.

Op verzoek van de staatssecretaris van VWS start de commissie in december ook met de voorbereidingen van een advies over screening op huidkanker. Het advies verschijnt naar verwachting medio 2022.

Gezondheidsapps

Aan het begin van het verslagjaar maakt de tijdelijke Commissie Criteria Gezondheidsapps een vliegende start. De commissie is samengesteld uit leden van de Commissie Ethiek en recht, de Commissie Bevolkingsonderzoek en twee externe experts. Mede daardoor kan het advies Verantwoorde inzet van apps voor publieke gezondheid in juli 2021 verschijnen.

Screening rond zwangerschap en geboorte

De Commissie Screening rond zwangerschap en geboorte brengt op 14 december het advies Evaluatie hielprikscreening: beoordelingskader en eerste evaluatie uit. Op verzoek van de staatssecretaris van VWS stelde deze commissie criteria op voor een periodieke evaluatie van de hielprikscreening en voerde zij een eerste evaluatie uit van 11 van de 25 aandoeningen waarop momenteel wordt gescreend.

Binnen het domein Preventie en screening is in 2021 ook gewerkt aan het Beweegadvies voor kinderen van nul tot en met vier jaar. De tijdelijke Commissie Beweegadvies 0-4 jaar stelt dit advies op verzoek van de minister van VWS op. Het verschijnt begin 2022.

Uitgebrachte adviezen 2021

Vaccineer alle pasgeborenen tegen rotavirus

Jaarlijks worden er in Nederland ongeveer 3.600 kinderen onder de vijf jaar met een rotavirusinfectie opgenomen in het ziekenhuis. Recent onderzoek laat zien dat in landen waar al grote groepen kinderen zijn gevaccineerd, het aantal kinderen met gastro-enteritis en het aantal ziekenhuisopnames sterk daalde. De raad adviseert vaccinatie tegen het rotavirus in het Rijksvaccinatieprogramma op te nemen. Om dit kosteneffectief te laten zijn, moet de prijs van de beschikbare vaccins dalen.

Het advies Vaccinatie tegen rotavirus 2021 is opgesteld door de Commissie Vaccinaties en op 30 juni aangeboden aan de staatsecretaris van VWS.

Inzet apps voor publieke gezondheid vraagt zorgvuldige afweging

Als de overheid apps wil inzetten voor de publieke gezondheid, bijvoorbeeld in een bevolkingsonderzoek of bij de bestrijding van infectieziekten, moet zij ervoor zorgen dat ze verantwoord gebruikt kunnen worden. Om de betrouwbaarheid, veiligheid en toegankelijkheid te beoordelen van apps die zij wil inzetten, kan de overheid gebruikmaken van bestaande ethisch-juridische kaders. Wel brengt het gebruik van apps nieuwe uitdagingen met zich mee ten opzichte van meer klassieke methoden zoals een laboratoriumtest. Zo is de werking van apps vaak moeilijk te doorgronden. Dat maakt dat de effectiviteit moeilijker is te beoordelen en dat een app niet vanzelfsprekend door iedereen te gebruiken is. En door de grote hoeveelheden gegevens die apps kunnen opslaan ligt het risico op oneigenlijk gebruik of misbruik van persoonsgegevens op de loer. Om deze risico’s te minimaliseren heeft de Gezondheidsraad enkele criteria uit bestaande beoordelingskaders nader gespecificeerd.

Het advies Verantwoorde inzet van apps voor publieke gezondheid is opgesteld door de Commissie Criteria gezondheidsapps en op 7 juli aangeboden aan de minister van VWS.

Griepprik voor zwangere vrouwen beschermt zuigelingen

Voor ouderen en mensen met bepaalde medische aandoeningen kan griep leiden tot ernstige complicaties of zelfs tot sterfte. Daarom krijgen deze groepen ieder jaar vaccinatie tegen griep aangeboden. Op verzoek van de staatssecretaris van VWS beoordeelt de raad of de huidige stand van wetenschap aanleiding geeft de doelgroepen van de griepprik aan te passen.

De raad adviseert om zwangere vrouwen vanaf 22 weken ook in aanmerking te laten komen voor de jaarlijkse griepprik om zo kinderen van 0 tot 6 maanden te beschermen. Aanleiding om gezonde kinderen van 6 maanden tot en met 17 jaar vaccinatie tegen griep aan te bieden ziet de raad niet, omdat de ziektelast bij hen relatief laag is.

De bestaande doelgroepen van de griepprik hoeven niet ingrijpend te worden gewijzigd. De raad adviseert de leeftijdsgrens van 60 jaar te behouden, net als de huidige medische risicogroepen. Advies is om enkele medische risicogroepen toe te voegen aan het Nationaal Programma Grieppreventie, waaronder mensen met morbide obesitas (BMI van 40 of hoger).

Het advies Griepvaccinatie: herziening van de indicatiestelling 2021 is opgesteld door de Commissie Vaccinaties en op 20 september aangeboden aan de staatsecretaris van VWS.

Zelfafnameset en uitstrijkje zijn gelijkwaardig

Sinds 2017 worden vrouwen in de uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker gewezen op de mogelijkheid om een zelfafnameset aan te vragen. Daarmee kunnen ze thuis zelf materiaal uit de vagina afnemen. Net als het uitstrijkje, wordt het zelf afgenomen materiaal getest op typen van het humaan papillomavirus (HPV) die een hoog risico geven op het ontstaan van baarmoederhalskanker. De raad adviseert om de zelfafnametest in de uitnodiging nadrukkelijker aan te bieden als een gelijkwaardig alternatief naast het uitstrijkje, en niet alleen voor vrouwen die het uitstrijkje vervelend vinden. Het advies is om de zelfafnameset direct mee te sturen met de uitnodiging. Naar verwachting zullen deze maatregelen de drempel om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker aanzienlijk verlagen. Een andere verbetering die de raad adviseert is om specifiekere criteria te hanteren voor verwijzingen naar de gynaecoloog. Zo kan het aantal doorverwijzingen dat achteraf niet nodig blijkt omlaag.

Het advies Verbetermogelijkheden bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker is opgesteld door de Commissie Bevolkingsonderzoek en op 19 oktober aangeboden aan de staatssecretaris van VWS.

Uitkomsten eerste evaluatie hielprikprogramma positief

De raad heeft criteria opgesteld voor de evaluatie van de hielprikscreening en een eerste evaluatie uitgevoerd van 11 van de 25 aandoeningen. Voor de meeste van de geëvalueerde aandoeningen geldt dat uit wetenschappelijke gegevens blijkt dat screening aanmerkelijke gezondheidswinst oplevert en opweegt tegen de nadelen die er ook aan kleven, zoals het risico op uitslagen die niet blijken te kloppen. Voor de toekomstbestendigheid van het hielprikprogramma is het volgens de raad van belang om alle aandoeningen periodiek te evalueren en op basis daarvan zo nodig aanpassingen te doen. Daarvoor is nodig dat er meer gegevens worden verzameld en geregistreerd en er meer onderzoek wordt gedaan naar effecten van screening op de lange termijn.

Het advies Evaluatie hielprikscreening: beoordelingskader en eerste inventarisatie is opgesteld door de Commissie Screening rond zwangerschap en geboorte en op 14 december aangeboden aan de staatssecretaris van VWS.

Vergunningaanvragen bevolkingsonderzoek

De Commissie Bevolkingsonderzoek adviseert over vergunningaanvragen voor bevolkingsonderzoek in het kader van de Wet op het bevolkingsonderzoek (WBO). Dit jaar is driemaal positief geadviseerd: over proefbevolkingsonderzoek naar longkanker (Erasmus MC, 9 juni); over landelijk wetenschappelijk onderzoek naar de 13-wekenecho - de IMITAS-studie (Leids Universitair Medisch Centrum en UMC Utrecht, 30 juni) en over onderzoek naar gepersonaliseerde darmkankerscreening (Erasmus MC, 20 december). In een geval is negatief geadviseerd: dit betrof een voorstel voor onderzoek naar de kwaliteit van genetische thuistests (Hogeschool Leiden, 9 februari).