De Gezondheidsraad
De Gezondheidsraad is een onafhankelijk adviesorgaan met als wettelijke taak de regering en het parlement te adviseren op het terrein van de volksgezondheid en gezondheidszorg.
Voor regering en parlement
De meeste adviesvragen voor de Gezondheidsraad zijn afkomstig van de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN). Ook de Eerste en de Tweede Kamer kunnen de Gezondheidsraad om advies vragen. Daarnaast kan de raad op eigen initiatief adviezen uitbrengen en ontwikkelingen of trends signaleren.
Samenstelling Gezondheidsraad
De Gezondheidsraad kent een voorzitter, een vicevoorzitter en meer dan honderd leden. De leden zijn deskundigen die op persoonlijke titel zijn benoemd. Zij werken over het algemeen bij een universiteit, universitair medisch centrum of onderzoekinstelling. Voordat zij lid worden, worden eventuele belangen beoordeeld. Op incidentele basis betrokken maar eveneens onmisbaar zijn de leden van tijdelijke commissies.
Brede deskundigheid
De adviezen worden opgesteld door commissies die bestaan uit deskundigen met verschillende expertises, zoals medici, ethici, juristen, epidemiologen en andere experts. Vanuit hun multidisciplinaire samenstelling streven de commissies ernaar om de adviesaanvraag vanuit alle invalshoeken te benaderen. Zo nodig worden bij specifieke adviesvragen extra deskundigen van buiten de raad geraadpleegd.
Uitgangspunt bij het opstellen van de adviezen is steeds de stand van wetenschap. Nadat de commissie het conceptadvies heeft afgerond, gaat het naar de beraadsgroep. De leden van de beraadsgroep toetsen het advies op wetenschappelijke kwaliteit en consistentie met andere adviezen van de raad. Ten slotte biedt de (vice)voorzitter het advies aan de adviesvrager aan, meestal de minister of staatssecretaris. Daarna wordt het gepubliceerd. De raad richt zich niet op implementatie in de praktijk, maar houdt in de advisering wel rekening met uitvoerbaarheid. De afweging die nodig is voor beleidsbeslissingen en ook de besluitvorming zelf is aan regering en parlement.
Secretariaat
De Gezondheidsraad heeft een wetenschappelijk secretariaat, dat de raad en de commissies ondersteunt bij de totstandkoming en het uitbrengen van de adviezen. Wetenschappelijk secretarissen bereiden de adviezen voor, adviseren het bestuur over de samenstelling van commissies, doen literatuuronderzoek en stellen discussienotities en conceptadviezen op. De afdeling Bedrijfsvoering verzorgt de administratieve ondersteuning van adviestrajecten, zorgt voor de afhandeling van vacatiegelden en reiskosten en ondersteunt bij archivering. De afdeling Communicatie en redactie stelt communicatiestrategieën en adviezen op, verzorgt de persvoorlichting, redactie, vormgeving en publicatie van de adviezen. De algemeen secretaris heeft de leiding over het secretariaat. De Gezondheidsraad heeft het brede werkterrein van volksgezondheid en gezondheidszorg verdeeld in de adviesdomeinen leefstijl en gezondheidsgedrag, vaccinatie en screening, voeding, leefomgeving, arbeidsomstandigheden en zorg.
Ontwikkelen vanuit eigenheid
In 2024 stelde de Gezondheidsraad de Strategie 2024-2030 vast.
Marianne Geleijnse, vicevoorzitter van de Gezondheidsraad, vertelt dat de strategie niet alleen aandachtspunten en inhoudelijke ambities beschrijft, maar ook dat wat niet verandert: het DNA van de Gezondheidsraad.
Herijken
'We hebben de strategie opgesteld omdat we het belangrijk vinden als Gezondheidsraad expliciet te maken waar we voor staan, en op welke manier we onze missie willen waarmaken. Ons doel is nog altijd om met onze adviezen bij te dragen aan beleid dat gezondheidswinst oplevert voor alle Nederlanders. Ook onze kernwaarden veranderen niet. Tegelijkertijd zijn er ontwikkelingen in de maatschappij en in de wetenschap waarop je vanuit die vaste kernwaarden zo goed mogelijk wilt aansluiten. Ik ben er trots op dat we vanuit onze eigenheid in staat zijn om flexibel te zijn en mee te bewegen.'
Extra focus en scherpte
'Om tot de strategie te komen, hebben we verschillende interne en externe partijen betrokken bij het proces. In de eerste plaats hebben we met de leden en de medewerkers van de Gezondheidsraad onderzocht hoe we zo goed mogelijk invulling kunnen geven aan onze kernwaarden. In maart 2024 hebben we vervolgens een inspiratielunch georganiseerd om in gesprek te gaan met onze opdrachtgevers, andere adviesraden en (uitvoerings-)organisaties. Als je kritische buitenstaanders aan tafel hebt, krijg je extra focus en scherpte. Zo hebben de gesprekken tijdens de inspiratielunch ons bevestigd in het voornemen om de komende jaren expliciet aandacht te besteden aan het voor de Gezondheidsraad nieuwe adviesdomein van leefstijl en gezondheidsgedrag.'
Gezondheidsgedrag
'Gezondheid is niet alleen lichamelijk functioneren. Gedrag speelt een even belangrijke rol. Door allerlei psychosociale factoren en door de leefomgeving lukt het soms niet om de kennis die je hebt over gezondheid om te zetten in concreet gedrag. We weten allemaal hoe lastig het in de praktijk kan zijn om bijvoorbeeld gezonder te eten of meer te bewegen, ondanks dat we weten dat dat goed voor ons is. Beleid loopt daar soms ook stuk op. We willen in onze adviezen meer gebruik maken van data en onderzoeksresultaten op het gebied van sociale wetenschappen en gezondheidsverschillen. Zo krijg je een beter beeld van waarom het niet lukt om gedrag te veranderen en welke interventies mogelijk wél werken en voor wie. Ik verwacht dat onze adviezen daardoor nog meer aangrijpingspunten bieden voor effectief beleid en dat we beleidsmakers inspireren met onze adviezen.'
De waarde van wetenschap
'In de strategie benoemen we de zes vaste kernwaarden van de Gezondheidsraad. Een van die kernwaarden is wetenschappelijke kwaliteit. De waarde van wetenschap zit voor mij sterk in het beantwoorden van de vraag "wat is waar en wat is niet waar?" Heel veel dingen lijken waar, maar zijn het niet. Er kan een foutieve aanname aan ten grondslag liggen, of het kan gaan om een associatie in plaats van causaliteit. Als je daar je beleid op baseert, dan loop je als beleidsmaker het risico dat je aan de verkeerde knoppen draait. De wetenschap die de Gezondheidsraad aanreikt is belangrijk voor gefundeerde beleidskeuzes en het effectief inzetten van geld en capaciteit. Zo profiteert het gezondheidsbeleid maximaal van wat de wetenschap te bieden heeft.'
Marianne Geleijnse is vicevoorzitter van de Gezondheidsraad en hoogleraar Voeding en hart- en vaatziekten aan Wageningen University & Research.