3. Voeding
De Gezondheidsraad heeft als vaste taak om voor Nederland de Richtlijnen goede voeding te formuleren en voedingsnormen vast te stellen. Deze worden periodiek bijgesteld op basis van de laatste stand van de wetenschap. Daarnaast adviseert de raad over het gebruik van voedingssupplementen en over actuele thema’s op het gebied van voeding, zoals voedselkeuzelogo’s en de eiwittransitie.
Gezonde eiwittransitie
In december 2023 stelde de Gezondheidsraad in een uitvoerig advies dat opschuiven naar een voedingspatroon met meer plantaardige en minder dierlijke eiwitten beter is voor het milieu en gezonder voor de meeste Nederlanders.
Dierlijke eiwitbronnen hebben een grotere milieu-impact dan plantaardige eiwitbronnen. Ook worden sommige bronnen van dierlijk eiwit in verband gebracht met een verhoogd risico op chronische ziekten. Daarom richt overheidsbeleid zich op de overgang naar meer plantaardige en minder dierlijke eiwitten, oftewel de eiwittransitie. De Gezondheidsraad onderzocht de gezondheidseffecten van een voedingspatroon met 60% plantaardige en 40% dierlijke eiwitten. In ons huidige voedingspatroon is die verhouding andersom.
De raad concludeerde dat het meer plantaardige voedingspatroon beter voldoet aan de Richtlijnen goede voeding dan het huidige voedings-patroon. Voor de meeste Nederlanders is het mogelijk om minder dierlijk te gaan eten zonder dat tekorten aan voedingsstoffen ontstaan. De raad schat dat het meer plantaardige voedingspatroon de milieu-impact van onze voedselconsumptie met 25% kan verlagen. Om de verschuiving mogelijk te maken adviseert de raad in te zetten op beleidsmaatregelen die het voor de gehele bevolking makkelijker maken om meer plantaardig te eten.
| Opschuiven naar meer plantaardige eiwitten is duurzaam en gezond Het advies Gezonde eiwittransitie is opgesteld door de tijdelijke Commissie Eiwittransitie en op 13 december aangeboden aan de minister van LNV en de staatssecretaris van VWS. |
Voedingsrichtlijnen voor mensen met hart- en vaatziekten
In Nederland hebben ongeveer 1,5 miljoen mensen een chronische hart- of vaatziekte. In de meeste gevallen is atherosclerose (in de volksmond aderverkalking) de oorzaak. De Gezondheidsraad is nagegaan of de Richtlijnen goede voeding aangepast moeten worden voor deze groep. Op basis van een inventarisatie van wetenschappelijk onderzoek concludeerde de raad dat de richtlijnen ook voor mensen met atherosclerotische hart- en vaatziekten een geschikte basis zijn voor een gezond voedingspatroon. Zo is het bijvoorbeeld ook voor deze groep aan te raden om harde smeer- en bereidingsvetten te vervangen door zachte varianten of plantaardige oliën en om dagelijks ten minste 200 gram groente en 200 gram fruit te eten. Voor vis ligt de richtlijn bij deze groep iets hoger dan voor de algemene bevolking, namelijk 1 tot 2 porties per week. Verder kunnen voedingsmiddelen met toegevoegde plantensterolen of stanolen helpen om het cholesterol te verlagen.
Over een aantal van de geëvalueerde voedingsaanbevelingen vond de Gezondheidsraad onvoldoende aanvullende wetenschappelijke gegevens specifiek voor mensen met atherosclerotische hart- en vaatziekten. In dat geval gelden voor deze groep dezelfde aanbevelingen als voor de algemene bevolking.
| Richtlijnen goede voeding gelden ook voor mensen met hart- en vaatziekten Het advies Richtlijnen goede voeding voor mensen met hart- en vaatziekten door atherosclerose is opgesteld door de vaste Commissie Voeding en op 7 februari aangeboden aan de staatssecretaris van VWS. |
Bovengrenzen van vitamines en mineralen
Aanvaardbare bovengrenzen voor vitamines en mineralen zijn bedoeld om overdosering te voorkomen. Ter preventie van overdosering wordt vooral ingezet op regelgeving voor maximale gehaltes in supplementen en verrijkte voedingsmiddelen. Met reguliere voeding worden de bovengrenzen voor vitamines en mineralen namelijk zelden overschreden.
De Gezondheidsraad adviseerde in 2023 om de bovengrenzen voor de Nederlandse populatie over te nemen die de Europese Voedselveiligheid Autoriteit EFSA heeft en nog gaat afleiden. Nederland loopt daarmee vooruit op de komst van Europese wettelijk vastgestelde maximumhoeveelheden die zeer waarschijnlijk gebaseerd zullen worden op deze EFSA-bovengrenzen.
| EFSA aanhouden voor bovengrenzen vitamines en mineralen Het advies Aanvaardbare bovengrenzen voor vitamines en mineralen is opgesteld door de vaste Commissie Voeding en op 7 maart aangeboden aan de staatssecretaris van VWS. |
“Meer aandacht voor betekenis adviezen voor mens en milieu”
Marianne Geleijnse, vicevoorzitter van de Gezondheidsraad, vertelt waarom in voedingsadvisering niet alleen medische aspecten meewegen. Voor doorwerking van voedingsadviezen is het ook van belang om de overwegingen van consumenten voor ogen te hebben en ook de impact van onze voeding op het milieu.
Leefstijl en impact op het milieu
“Enkele jaren geleden publiceerde de Gezondheidsraad al het advies Voeding, gezondheid en duurzaamheid: een blik vooruit, een strategisch advies na een brede verkenning met onder meer het ministerie van VWS en het RIVM. Toen hebben we besloten om meer te gaan kijken naar de voedingsgewoonten van mensen en de impact van voeding op het milieu. Dat komt in 2023 terug in het advies Gezonde eiwittransitie. Duurzaamheid en de gezondheid van toekomstige generaties gaan hand in hand.Bij veranderingen in gedrag speelt iemands hele omgeving een rol: de voedselomgeving én de sociale omgeving. Als Gezondheidsraad begrijpen we dat keuzes maken ingewikkeld is. We willen naast het tegengaan van ziekten dan ook meer aandacht geven aan wat onze voedingsadviezen betekenen voor de consument, waarbij we ook nadenken over gezondheidsverschillen in de samenleving. Ook vinden we het belangrijk dat onze voedingspatronen zo min mogelijk het milieu belasten.”
Warmlopen voor herzien van Richtlijnen goede voeding
“Voor ons is het advies Gezonde eiwittransitie een vorm van warmlopen voor het herzien van de Richtlijnen goede voeding. Ook daarin hebben we groeiende aandacht voor de verschillende voedingspatronen van consumenten, de impact van voeding op het milieu en de complexiteit rondom voedselkeuze in onze moderne samenleving. Want alleen het vervangen van eiwitten is natuurlijk niet mogelijk. Vervang je dierlijke eiwitten door plantaardige, dan verandert er iets in het hele voedingspatroon. We willen dan ook nog meer af van de focus op nutriënten en meer gaan kijken naar voedingsmiddelen. Om die reden hebben we sinds een aantal jaren ook een diëtist in de Commissie Voeding. Die kan de wetenschappelijke literatuur goed plaatsen in het licht van de praktijk. En zo kunnen we ook het Voedingscentrum helpen om de adviezen die wij publiceren nog beter bij de mensen te krijgen.”
Podcast Voeding
De Gezondheidsraad adviseert onder meer over het voorkómen van chronische ziekten die zijn gerelateerd aan voeding, zoals hart- en vaatziekten, diabetes en kanker.
In 2023 publiceerde de Gezondheidsraad een podcastserie over verleden, heden en toekomst van de advisering door de raad. Dit zijn citaten uit de aflevering Voeding.
Marianne Geleijnse, vicevoorzitter van de Gezondheidsraad en hoogleraar Voeding en hart- en vaatziekten aan Wageningen University & Research
“We hebben te maken met een situatie, ook in Nederland, waarin heel veel mensen voedingsgerelateerde ziekten ontwikkelen. […] De belangrijkste zijn hart- en vaatziekten, kanker, diabetes en osteoporose. Daarvoor zouden we willen adviseren: wat zou je het beste kunnen eten, of juist niet?
Een multidisciplinaire commissie is belangrijk. Dan kun je elkaar ook bekritiseren en het debat aangaan. Dat is voor mij de ‘stand van de wetenschap’.
Niet alleen kijken: wat is er, maar vooral: deugt het wat er is?We krijgen steeds meer kennis over wat je moet eten, welke voedingsmiddelen beter zijn dan andere. Maar dan de hoe-vraag: hoe doe je dat? Hoe kunnen mensen beter kiezen en welke invloeden zijn er allemaal op het gedrag van mensen waardoor het niet lukt om goed te kiezen?”
Marjolein Visser, voorzitter van de vaste Commissie Voeding en hoogleraar Gezond ouder worden aan de Vrije Universiteit Amsterdam
“De impact van de Richtlijnen goede voeding is denk ik heel groot geweest. Voor mensen in de zorg, voor het ministerie om beleid op uit te rollen, maar ook voor heel veel individuele Nederlanders. De resultaten van het advies zijn meteen verwerkt door het Voedingscentrum en op basis daarvan is de Schijf van Vijf opgesteld.
We gaan weer naar de Richtlijnen goede voeding kijken. […] En het vernieuwende, wat ik ook echt heel leuk vind, is dat we ook gaan kijken naar de effecten van voedingsmiddelen op het milieu. […] De invloed op broeikasgassen-uitstoot, landgebruik, watergebruik. Hoe kun je richtlijnen ontwikkelen die gezond voor mensen zijn, waarmee ze hun kans op chronische ziekten echt verminderen, maar die ook zorgen dat onze planeet gezond blijft?”
Caroline Spaaij, wetenschappelijk secretaris bij de Gezondheidsraad
“Als je gezondheid wilt betrekken bij je voedselkeuze, dan moet er goede informatie zijn over wat daarvoor belangrijk is of niet. […] Een heel belangrijke is dat mensen niet meer of minder calorieën binnen moeten krijgen dan ze nodig hebben, anders word je zwaarder of val je af.
Enerzijds wil je chronische ziekten voorkomen, anderzijds moet je lichaam natuurlijk ook goed functioneren en de vitamines en mineralen hebben die dat mogelijk maken. Dat moet je dan combineren om een goed voedingspatroon te krijgen.
De afgelopen jaren zijn voedingsrichtlijnen verschenen voor bepaalde patiëntgroepen. En dan concreet voor mensen met diabetes en voor mensen met hart- en vaatziekten. Er is gekeken of de Richtlijnen goede voeding ook voor deze mensen van toepassing zijn.”