4. Leefomgeving
Een schone en veilige leefomgeving is van groot belang voor de volksgezondheid. Op dit gebied kent de Gezondheidsraad een lange traditie van advisering. De signalering van kansen en bedreigingen is voor de raad een permanente taak. Adviezen in dit domein betreffen veelal complexe vraagstukken waarvoor geen eenvoudige antwoorden voorhanden zijn en het wetenschappelijke bewijs in de regel (nog) beperkt is. Meestal zijn er verschillende partijen met uiteenlopende belangen en zorgen bij betrokken. Werkvormen als hoorzittingen en het raadplegen van experts maken daarom vaak deel uit van het adviestraject. De inzet hiervan draagt bij aan het vergroten van de kennis, de erkenning van diverse perspectieven en de bereidheid bij betrokken partijen om het uiteindelijke advies te aanvaarden als een belangrijke bouwsteen voor beleid.
Op 15 september brengt de Gezondheidsraad het advies Risico’s van ultrafijnstof in de buitenlucht uit. Over de blootstelling aan ultrafijnstof is veel minder bekend dan over de blootstelling aan andere componenten van luchtverontreiniging. Wel is duidelijk dat de ultrafijnstofconcentratie sterk verhoogd is in de buurt van lokale bronnen, zoals wegverkeer, vliegverkeer en industrie.Het aantal studies naar gezondheidseffecten van ultrafijnstof is de afgelopen jaren toegenomen, maar valt nog in het niet bij de uitvoerige informatie over fijnstof en stikstofdioxide. Toch bieden de gegevens voldoende grond voor het treffen van aanvullende maatregelen, concludeert de Gezondheidsraad. In zijn Kamerbrief van 15 september schrijft de staatsecretaris van IenW de aanbevelingen uit het advies als een belangrijke aansporing te zien voor het voortvarend uitvoeren van maatregelen die zijn ingezet in het kader van de uitvoering van het Schone Lucht Akkoord, het Klimaatakkoord, de stikstofaanpak en de Luchtvaartnota. Het advies krijgt veel aandacht in de media. Ruim een maand later verschijnt het TNO-rapport Verkennend onderzoek ultrafijnstof op het Schipholterrein met behulp van mobiele metingen, dat tot Kamervragen leidt waarbij waarbij tevens het advies van de Gezondheidsraad wordt aangehaald.
Doorlopend van betekenis
In 2021 wordt met regelmaat over de (mogelijke) risico’s van gewasbeschermingsmiddelen bericht, met verwijzing naar het Vervolgadvies gewasbescherming en omwonenden (2020). De Gezondheidsraad adviseert daarin om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen uit voorzorg terug te dringen, de blootstelling te monitoren en door te gaan met verbetering van de toelatingsprocedure. In de media krijgt de potentiële relatie tussen gewasbeschermingsmiddelen en de ziekte van Parkinson veel aandacht. Ook verschijnt op 18 november 2021 het RIVM-rapport Gewasbeschermingsmiddelen en neurodegeneratieve ziekten: mogelijkheden om de toelatingseisen te verbeteren. Het RIVM voerde mede naar aanleiding van de adviezen van de raad onderzoek uit. Conclusie is dat, om mogelijke gezondheidseffecten beter te kunnen opsporen, aanpassingen nodig zijn in de toelatingsprocedure voor gewasbeschermingsmiddelen. In 2021 worden met regelmaat Kamervragen gesteld over de risico’s van (de stapeling van) gewasbeschermingsmiddelen, met verwijzing naar het advies van de Gezondheidsraad.
Ook het advies Gespoten PUR-schuimisolatie en gezondheid, dat de Gezondheidsraad in december 2020 uitbracht, blijkt in 2021 van betekenis. Op 30 juni 2021 reageert de minister van BZK, mede namens de ministers voor Medische Zorg en Sport, SZW, IenW en LNV, op het advies. Zij laat onder meer weten het van grote waarde te vinden dat de commissie heeft gesproken met veel betrokken partijen, onder wie bewoners. Het kabinet neemt een deel van de aanbevelingen over, waaronder het initiëren van een praktijkonderzoek naar de naleving van de geldende richtlijnen door isolatiebedrijven. In 2021 worden meerdere Kamervragen gesteld over de gezondheidsrisico’s van deze vorm van isolatie. Vanuit bewoners, werknemers, bedrijven en de pers is er geregeld aandacht voor het onderwerp.
Hoogspanningslijnen, exposoomonderzoek
In het verslagjaar wordt binnen het domein Leefomgeving aan meerdere adviezen gewerkt die in 2022 zullen verschijnen. De Commissie Signalering gezondheid en milieu bereidt een ongevraagd advies voor over exposoomonderzoek. Bij dit onderzoek wordt gekeken naar de invloed van verschillende omgevingsfactoren tegelijkertijd. In het adviestraject wordt in 2021 een werkconferentie georganiseerd, waarin onderzoekers en beleidsmakers ingaan op de relevantie van exposoomonderzoek voor beleid. Het advies verschijnt begin 2022.
De Commissie Elektromagnetische velden brengt op verzoek van de staatssecretaris van IenW de stand van de wetenschap in kaart over de relatie tussen wonen in de buurt van hoogspanningslijnen en mogelijke gezondheidsrisico’s. Van de drie delen waaruit het advies bestaat, bracht de Gezondheidsraad in 2018 het eerste deel uit over kanker bij kinderen. In 2021 werkt de commissie aan twee deeladviezen over kanker bij volwassenen en over neurodegeneratieve ziekten. Beide adviezen verschijnen in 2022.
De Commissie Signalering gezondheid en milieu werkt in 2021 ook aan een signalement over de kansen voor gezondheidswinst in omgevingsbeleid. De commissie bespreekt de mogelijkheden om gezondheid nadrukkelijker te laten meewegen bij het omgevingsbeleid en zo de door de leefomgeving veroorzaakte ziektelast verder terug te dringen. Het signalement wordt in 2022 verwacht.
Uitgebracht advies 2021
Dring uitstoot ultrafijnstof terug om gezondheid te beschermen
Ultrafijnstof in de buitenlucht bestaat uit een mengsel van deeltjes die kleiner zijn dan 0,1 micrometer en die vrijkomen bij allerlei verbrandingsprocessen. Deze deeltjes zijn zo klein dat ze na inademing diep in de longen terechtkomen, waarna ze via de bloedbaan elders in het lichaam invloed kunnen hebben. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat langdurige blootstelling aan ultrafijnstof een negatieve invloed heeft op de gezondheid, in het bijzonder op de luchtwegen, hart en bloedvaten en de ontwikkeling en groei van de foetus. De Gezondheidsraad doet verschillende aanbevelingen om de uitstoot van ultrafijnstof door bijvoorbeeld weg- en vliegverkeer en industrie te beperken. Ook adviseert de raad structurele monitoring van de ultrafijnstofconcentraties in Nederland.
Het advies Risico’s van ultrafijnstof in de buitenlucht is opgesteld door de Commissie Ultrafijnstof en op 15 september aangeboden aan de staatssecretaris van IenW.