‘Stel bij alle nieuwe aankopen, protocollen en behandelingen de vraag of ze wel duurzaam zijn’

Waarom is duurzaamheid voor u een belangrijk onderwerp?

‘Dat zit in mij. Vanaf 2012 ben ik op de Intensive Care bezig met doelmatiger geneesmiddelengebruik. IC-patiënten krijgen in de basis al veel medicijnen. Alles wat daar af kan, is minder belastend en verkleint de kans op bijwerkingen. Als het mogelijk en verantwoord is, adviseer ik om medicatie te stoppen of zo in te zetten dat we zo min mogelijk verspillen. Die aanpak had ik altijd al, alleen heet het nu duurzame zorg.’

Wat is er op uw IC inmiddels veranderd?

‘Op onze IC gebruiken we jaarlijks 250.000 kilo aan hulpmiddelen - en dat is gemeten voor corona. Tijdens de pandemie werkten Diederik Gommers en ik er samen. Op de gang stonden rijen blauwe afvaltonnen. Dat waren er zo ontzettend veel dat we verzuchtten: “Dit kan niet meer”. Hij vroeg me of ik een materiaalstroomanalyseproject wilde leiden. Dat ben ik gaan doen. COVID-19 maakte de afvalstroom zichtbaar. Je stond er met je neus bovenop.
We zijn in de zorg gefocust op zo ongeveer nul kans besmettingsgevaar. Waarschijnlijk is dat in de jaren 80 ontstaan toen er steeds meer aandacht kwam voor infectiepreventie. In die tijd stapten ziekenhuizen over op wegwerpproducten omdat die goedkoper waren. Daarin zijn we doorgeschoten. Het is niet meer uit te leggen dat als een patiënt de IC verlaat, je de hele inhoud van die eenpersoonskamer weggooit omdat er misschien een bacterie in een la is gekropen. Daarmee gooi je per keer 9 kilo aan ongebruikte spullen weg, ter waarde van 350 euro. In het Erasmus MC is dat teruggedraaid: is een patiënt niet in isolatie verpleegd, dan blijven ongebruikte middelen in de kamer. Buiten coronatijd geldt dat voor meer dan de helft van de IC-patiënten. Dat levert een enorme besparing op.’

Waar kunnen zorginstellingen zelf mee aan de slag?

'Begin met je werkwijze. Waarom werk je zoals je doet? En: kan het duurzamer? Dat kan bijna altijd. Kijk eerst waar de grootste winst zit en wat de minste impact heeft op het werkproces. In vrijwel alle Green Teams van ons ziekenhuis zitten verpleegkundigen, medewerkers infectiepreventie en inkoopmedewerkers. Zij kennen de praktijk en komen vaak met de beste ideeën. Bovendien beklijven veranderingen beter als je ze samen met de mensen die ermee moeten werken bedenkt.’

Wat is bij het verduurzamen van de zorgsector het laaghangende fruit?

‘Dat zit vooral bij de persoonlijke beschermingsmiddelen: handschoenen, jassen en mondkapjes. Het lijkt me goed als experts naar de landelijke richtlijnen voor infectiepreventie kijken en nagaan hoe je het gebruik van handschoenen tot het noodzakelijke minimum kunt beperken. Dat kan tot een flinke reductie leiden.
Afvalstromen zijn ook interessant. Plastic naaldcontainers vallen bijvoorbeeld onder besmet materiaal: het is ziekenhuisafval dat je apart moet inzamelen en dat wordt verbrand. Tot voor kort verzamelden wij volle naaldcontainers in plastic tonnen. Die gingen bij de afvalverwerker zo de verbrandingsoven in. Zonde natuurlijk! We verzamelen volle naaldcontainers nu in kartonnen dozen. Die stapelen beter, zijn goedkoper en het laten verbranden ervan is minder kostbaar. Deze verandering is dus beter voor het milieu én de boekhouding. Natuurlijk snijdt het mes niet altijd aan twee kanten. Soms moet je ook durven kiezen voor een investering die je pas later of misschien wel niet terugverdient.’

De zorgsector is ook afhankelijk van fabrikanten en leveranciers

‘Fabrikanten komen langzaam in beweging. De ontwikkeling van duurzamer producten blijkt vaak een meerjarenproject. Onze IC koopt ongeveer 55.000 verschillende producten in bij producenten die variëren van lokale bedrijven tot grote industrieën in verre landen. Een voorbeeld: een van onze studenten ontwierp een verpakking voor niet-steriele handschoenen, waarbij er niet een hele prop uitkomt als je er een of twee wilt pakken. Dat leidt namelijk tot 10 procent verspilling, hebben we berekend. Het zou mooi zijn als de markt die duurzame verpakking overneemt. Alleen zit de fabrikant in Thailand. Soms betrekt de hele medische wereld een product bij enkele fabrikanten aan de andere kant van de aardbol. Heb je dan vanuit Nederland een vraag, dan ben je een kleine speler. Wat ook meespeelt is dat als hulpmiddelen duurzamer worden, je er minder nodig hebt en er dus minder van zult afnemen. Verduurzaming vergt dus ook dat bedrijven met andere businessmodellen gaan werken.’

Moeten we niet eenvoudigweg naar minder wegwerp en meer hergebruik?

‘Afzien van wegwerpproducten en waar nodig overstappen op herbruikbare middelen die je kunt reinigen levert meer milieuwinst op dan recycling. Het kost meestal veel energie om iets nieuws te maken van materiaal dat je recyclet. Hergebruik is een ander verhaal. In de jaren 90 hadden we bronchoscopen die na gebruik werden gesteriliseerd, dat zijn nu enorme wegwerpdingen van een meter lang. Van bijvoorbeeld chirurgische mondkapjes is uit onderzoek van de TU Delft bekend dat je ze na sterilisatie nog een keer veilig kunt gebruiken. Landelijk is er helaas nog onvoldoende capaciteit op sterilisatieafdelingen om dit door te voeren. Door het gebruik van wegwerpmateriaal zijn die juist gekrompen. Mogelijk kun je ’s nachts steriliseren. Of regionaal. Dat vereist creativiteit.’

Er zijn veel groene initiatieven. Wat is er nodig om een vliegwieleffect te bewerkstelligen?

‘De maatschappij verlangt dat de zorgsector aan duurzaamheidseisen voldoet. Accountants vragen ziekenhuizen ernaar bij het beoordelen van de jaarrekening. Net als kwaliteit overal is ingebed in de zorg, wil je dat met duurzaamheid ook. Naast een kwaliteitsinstituut is er ook een instituut nodig om verduurzaming goed te organiseren en te implementeren in de zorg. Daarvoor moet je over grenzen heenstappen, samenwerken en echt tot co-creatie komen. Als zorginstelling, beroepsvereniging, ontwerper, fabrikant of leverancier kun je dat niet alleen. Zorgverzekeraars zouden die ontwikkeling kunnen stimuleren door groene financiële prikkels te geven. Daarnaast is het belangrijk dat we duurzaamheid verankeren in onderwijs, opleiding en onderzoek, en een manier vinden om goede ideeën snel op te schalen. En bij alle nieuwe aankopen, behandelingen en protocollen in de zorg zou je standaard de vraag naar de duurzaamheid ervan moeten stellen.’

Hoe doet Nederland het internationaal gezien?

‘Het is niet gemakkelijk om te bepalen of we het goed doen of juist achterlopen bij andere landen. Ik ken mooie initiatieven uit Scandinavische landen, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Alleen is nog nauwelijks te achterhalen of daarmee ook duurzaamheidsdoelen worden behaald. Er wordt amper wetenschappelijk onderzoek naar gedaan, terwijl het publiceren daarvan de ultieme manier is om kennis internationaal te delen. Daar is nog een wereld te winnen. Ik wil daar vanuit mijn nieuwe functie bij het Erasmus MC samen met de TU Delft en de Erasmus Universiteit graag aan bijdragen.’

Op 15 september lanceert de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care de campagne ‘Samen bouwen we aan een groene IC, doe jij mee?’ en www.degroeneIC.nl, gericht op verduurzaming en gesteund door het ministerie van VWS.